Miejsca pamięci narodowej to zgodnie z zapisami w Ustawie o miejscach pamięci narodowej: groby lub cmentarze wojenne, nieruchomości lub obiekty budowlane albo ich pozostałości, upamiętniające postaci lub wydarzenia znaczące dla Narodu i Państwa Polskiego, a w szczególności pomniki, krzyże przydrożne, kapliczki, kopce oraz inne obiekty lub przedmioty związane z wydarzeniami lub postaciami znaczącymi dla dziedzictwa Narodu i Państwa Polskiego, w szczególności tablice pamiątkowe.
Definicja miejsc pamięci narodowej jest bardzo szeroka. Jednak najważniejszą częścią tej definicji jest jej początek – groby i cmentarze wojenne. To one są głównym przedmiotem naszych prac i działań na dawnych Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej i w innych miejscach dawnej Polski. Bo właśnie w takich grobach i na cmentarzach wojennych spoczywają Ci, których chcemy szczególnie zapamiętać, albo odzyskać Ich dla naszej zbiorowej pamięci. Nasi Bohaterowie, Ojcowie naszej wolności.
Opiekujemy się miejscami pamięci już od lat. Część z nich wyremontowaliśmy – dając im nowy wygląd, nową „twarz”. Część otoczyliśmy opieką porządkową – malujemy krzyże, płyty i napisy na tablicach, sprzątamy, grabimy i sadzimy kwiaty. Część odwiedzamy co roku podczas jesiennych Zaduszek. Stawiamy na grobach znicze i kwiaty, ozdabiamy biało-czerwonymi wstęgami. Na niektóre z nich jeździmy podczas ważnych rocznic i dat z naszej historii. Nasze wyprawy i aktywności doprowadziły do tworzenia szlaków, baz miejsc pamięci, które również tu wskazujemy.
Zobacz gdzie dotarliśmy
Spis treści na stronie
Od początku działalności Stowarzyszenia Odra-Niemen poznawaliśmy polskie miejsca pamięci, które znajdują się poza Polską. Dzięki kombatantom, polskim działaczom docieraliśmy na znane nekropolie, ale częściej tam, gdzie mało kto się pojawiał. Zauroczyliśmy się małymi kwaterami wojskowymi, leżącymi daleko od głównych dróg. Odnajdowaliśmy leśne polskie mogiły, opuszczone krzyże. Wszystkie te miejsca wiązały się z wydarzeniami historycznymi, polskimi bohaterami walk o wolność.
Z tych wieloletnich podróży, szczegółowego poznania wielu historycznych ścieżek stworzyliśmy autorskie szlaki, zdobywaliśmy i wciąż zdobywamy informacje tworząc bazy miejsc, tak ważnych dla naszego środowiska.
Zapraszamy do podróży w czasie, do poznawania miejsc i wydarzeń. Pokonując poszczególne trasy poznają Państwo nie tylko kawałek polskiej historii, ale też piękną przyrodę, pomocnych Rodaków i wracacie z przeświadczeniem odbycia podróży życia.
Szlak Żołnierzy I i II Konspiracji na Nowogródczyźnie
Szlak 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty i Kresów Południowo-Wschodnich
Szlak Operacji Ostra Brama na Wileńszczyźnie
Szlak Legionów gen. Edwarda Rydza-Śmigłego, Litwa - Łotwa
Renowacja miejsc pamięci
Jak przebiega renowacja miejsc pamięci
Projekt Renowacji miejsc pamięci realizujemy od 2012 roku. Od tego czasu staramy się opiekować miejscami pamięci w kraju i za granicą, głównie na dawnych Kresach Wschodnich. W 2012 roku podjęliśmy opiekę nad kwaterą Żołnierzy Wyklętych na wrocławskim Cmentarzu Osobowickim. Ale również w 2012 roku wyremontowaliśmy cmentarz w Surkontach na Białorusi, gdzie spoczywa mjr Maciej Kalenkiewicz ps. Kotwicz – ostatni dowódca Nowogródzkiego Okręgu Armii Krajowej.
Od tamtej pory w każdym roku, oprócz działań związanych z porządkowaniem i ozdabianiem cmentarzy wojskowych i wojennych oraz kwater żołnierskich, remontujemy również co najmniej jeden cmentarz na dawnych Kresach Wschodnich. Wyremontowaliśmy i objęliśmy opieką już osiem cmentarzy oraz kwater wojskowych i wojennych na terenie dzisiejszej Litwy, siedem na obecnym terenie Białorusi, dwa cmentarze na Ukrainie oraz kwatery na sześciu cmentarzach w Czechach – na Zaolziu. Wiele miejsc, w których pracują nasi wolontariusze zyskuje zupełnie nowy wygląd. Odbywa się to po uzgodnieniach z miejscowymi władzami – np. na Litwie uzgadniamy wygląd kwatery z miejscowym samorządem.
Miejsca pamięci remontujemy społecznie, poszukując środków finansowych na transport, zakup sprzętów i materiałów do renowacji i porządków. Pobyty często zapewniają nam Rodacy, żywimy się sami, organizując wspólne posiłki. Przy remontach pracuje międzypokoleniowa grupa wolontariuszy z całej Polski (od 10-50 osób), głównie młodych ludzi. Oprócz ciężkiej pracy poznajemy okolicę, spotykamy się miejscowymi Polakami i integrujemy zespół wokół ważnych wartości.
Przed i Po
Filmy
Zaduszki Kresowe
Czym są Zaduszki Kresowe
Jest w każdym roku taki czas, w którym wspominamy tych, którzy odeszli. To czas Zaduszek, czas jesienny. Od wielu lat w tym okresie roku odwiedzamy wiele miejsc pamięci, cmentarzy i kwater wojskowych i wojennych, zarówno w kraju, jak też za granicą. W każdym roku, jesienią stawiamy tysiące zniczy na polskich grobach w Polsce, na Litwie, Łotwie, Białorusi, Ukrainie i w Czechach.
Projekt Kresowych Zaduszek rozrastał się przez wiele lat. Zaczynaliśmy od wyjazdów ze zniczami na groby Polaków na Białorusi, później również na Litwę. Od kilku lat oprócz Kresów Wschodnich odwiedzamy w czas Zaduszek także groby w Polsce, a od roku 2019 jesteśmy również obecni ze zniczami na polskich cmentarzach na Zaolziu.
Kresowe Zaduszki są również znakomitą okazją do edukacji. W każdym roku w naszych projektach biorą udział młodzi ludzie – członkowie i wolontariusze Stowarzyszenia Odra-Niemen, ale również wielu innych środowisk i społeczności. Na miejscach, które odwiedzamy opowiadamy im historię tych miejsc, historię ludzi, którzy tam spoczywają, historię wojen, bitew, zwycięstw i zdrad. Młodzi uczestnicy wypraw poznają prawdziwą historię ostatnich dwustu lat, a szczególnie czasów ostatniej wojny światowej i mrocznych lat po jej zakończeniu.
Pobyt na każdym cmentarzu to również czas na porządki. Sprzątamy groby, dekorujemy je, stawiamy znicze, kwiaty, wiążemy biało-czerwone wstęgi. Czasem jest nas kilkoro, a czasami ponad dwadzieścia osób. Łączy nas jedno – chęć poznania prawdziwej historii Polski oraz chęć upamiętnienia ludzi, którzy swe życie postanowili ofiarować swojej Ojczyźnie – Polsce.
Filmy
Wyprawy śladami historii
Czym są edukacyjne podróże
Od wielu lat działacze Stowarzyszenie Odra-Niemen i jego wolontariusze organizują i biorą udział w wyprawach historycznych, związanych z rocznicami ważnych w naszej historii wydarzeń. Odwiedzamy wiele miejsc pamięci, w kraju i za granicą porządkując je, ozdabiając i celebrując obchody wydarzeń. Staramy się od dawna podążać śladami Kresowiaków, którzy trafili na „nieludzką ziemię” – zesłani w głąb ZSRR, a później udało im się opuścić komunistyczne piekło i wraz z II Korpusem przejść kampanię w Italii. Odwiedziliśmy już Rosję i Kazachstan, by dotknąć miejsc zesłań Polaków. Odwiedziliśmy również cmentarze w Bolonii, Loreto i na Monte Cassino.
Jednym z ważniejszych projektów związanych z wyprawami historycznymi jest projekt obchodów rocznicy Operacji Ostra Brama. To coroczna wyprawa głównie na Wileńszczyznę, ale czasem również na teren dzisiejszej Białorusi. W wyprawach zawsze bierze udział liczna grupa młodzieży – laureatów konkursów historycznych w swoich szkołach, nauczycieli, czasami kombatantów, świadków historii. Wyprawy te mają zawsze wielopokoleniowy charakter. Kiedyś często towarzyszyli nam w nich Kombatanci – żołnierze Armii Krajowej, teraz już rzadziej, z racji wielu, al. Za to są z nami i z młodzieżą seniorzy Solidarności – najmłodsze pokolenie bohaterów naszej wolności, którym staramy się opiekować.
Podczas historycznych wypraw odwiedzamy miejsca, gdzie nie docierają wycieczki biur podróży. Dotykamy miejsc pamięci, spotykamy się z żyjącymi świadkami tamtych wydarzeń i pochłaniamy mnóstwo opowieści na temat historii Polaków. Historii dawnej, sprzed lat. Historii Polaków, która odbyła się właśnie tam gdzie dotarliśmy, nieważne czy jest to Polska, Litwa, Białoruś, Ukraina, Czechy czy Włochy. Bo prawdziwa historia jest zawsze ciekawa, nieważne gdzie się dzieje.
Z całą pewnością nasze projekty mają wielką wartość edukacyjną, integracyjną i międzypokoleniową. To one głównie zbudowały środowisko tworzące dziś Stowarzyszenie Odra-Niemen. Będziemy więc w każdym roku pakować plecaki i wyruszać na kolejne historyczne szlaki.
Filmy
Poszukiwania na Kresach szczątków polskich bohaterów
Współpraca wolontariuszy z IPN
Jednym z bardziej emocjonalnych wypraw są prace wolontariuszy przy pracach ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN. Stowarzyszenia Odra-Niemen podpisało z Instytutem Pamięci Narodowej o współpracę. Zapewniamy Instytutowi wolontariuszy do prac podczas ekshumacji na Kresach. Od samego początku, kiedy IPN rozpoczął poszukiwania i ekshumacje na terenie dzisiejszej Litwy jesteśmy na każdej wyprawie ekshumacyjnej. Nasza rola nie jest zapewne bardzo znacząca, ale każde działanie ekshumacyjne potrzebuje również zwykłej, fizycznej pracy z łopatami, przy poszukiwaniu szczątków. To nasza rola. Pracujemy wraz z naukowcami z Instytutu, słuchamy Ich opowieści i oglądamy na własne oczy odradzającą się historię naszych Rodaków z Wileńszczyzny. To fascynujące. Cieszymy się, że w 2020 roku Instytut Pamięci Narodowej zawarł z nami również umowę na prace wolontaryjne na Ukrainie. Oznacza to, że weźmiemy udział w poszukiwaniach naszych Rodaków na południu Kresów Wschodnich. Dodatkowo jesteśmy też jako środowisko wsparciem dla IPN dysponując olbrzymią wiedzą praktyczną o miejscach pamięci na Kresach i znajomości bardzo wielu polskich środowisk.
Filmy
Dołącz do nas
Zapraszamy do współpracy
Zapraszamy wszystkich chętnych, niezależnie od wieku, do współpracy, do wspólnych wypraw edukacyjnych, do ważnej pracy społecznej przy poszukiwaniu szczątków polskich bohaterów, do renowacji polskich miejsc na Kresach i do niezwykłych spotkań z Rodakami, których historia pozostawiła poza Polską.
Poniżej przedstawiamy wypowiedzi członków, wolontariuszy Stowarzyszenia Odra-Niemen
